Συντάκτρια: Ελένη Ζαχαροπούλου
Ο Βασίλης με υποδέχθηκε με ένα ζεστό χαμόγελο στη δομή φιλοξενίας της Χίου, στο «δεύτερο σπίτι του». Επισκέφθηκα τη δομή την ημέρα που είχαν προγραμματίσει μια εκδήλωση εξωστρέφειας με την τοπική κοινωνία. «Τα παιδιά είναι ενθουσιασμένα. Τα κορίτσια κάνουν ήδη προετοιμασία στην κουζίνα για το απόγευμα. Θα μαγειρέψουν, μαζί με τον μάγειρα, παραδοσιακά φαγητά για να κεράσουν τους καλεσμένους μας» μου είπε καθώς ξεκίνησε τη ξενάγηση. Μπαίνοντας, δεξιά, ένα μεγάλο ευήλιο καθιστικό με άνετους καναπέδες, τραπέζι, καρέκλες, τηλεόραση. Ζωγραφιές και πολύχρωμες σημαίες, γέμιζαν χρώμα το δωμάτιο. Αριστερά, το γραφείο προσωπικού. Στον ίδιο όροφο τα μπάνια και το πλυσταριό. Μια μεγάλη στριφογυριστή σκάλα δέσποζε από την κύρια είσοδο του κτηρίου. Στον επάνω όροφο η κουζίνα, ο χώρος φαγητού, ένα δωμάτιο μελέτης με πίνακα, και τα υπνοδωμάτια. «Και πιο πάνω τι έχει;» τον ρώτησα. «Ανέβα να δεις. Έχουμε ένα μικρό δωμάτιο που το έχουμε μετατρέψει σε γυμναστήριο». Τα παλιά νεοκλασικά σου δίνουν πολλές δυνατότητες γιατί έχουν μικρούς και μεγάλους χώρους, αλλά έχουν δυστυχώς και πολλά ζητήματα. Το να βρεις κατάλληλο χώρο για τα παιδιά είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις». Καθίσαμε στον χώρο του καθιστικού και του ζήτησα να μου σκιαγραφήσει τις προκλήσεις αυτές.
«Το κτήριο ήταν μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που συναντήσαμε. Τώρα, μετά τις εργασίες, είναι σε καλή κατάσταση. Πιο πριν είχε μεγάλο πρόβλημα με την υγρασία. Ψάχνω εδώ και πολύ καιρό να βρω άλλο κτήριο, αλλά είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρεθεί ο χώρος που να πληροί τις προϋποθέσεις για μια δομή φιλοξενίας. Μόνο και μόνο το ζήτημα της προσβασιμότητας να θέσεις, αυτό από μόνο του αποκλείει την πλειοψηφία των κτηρίων. Ειδικά μέσα στον αστικό ιστό που θέλουμε εμείς. Πρέπει να βρεθεί ιδιοκτήτης που να δέχεται τους πρόσφυγες. Από εκεί ξεκινάς. Από τα πολύ βασικά. Και στη συνέχεια κοιτάς τα υπόλοιπα: αριθμός υπνοδωματίων, κοινών χώρων κλπ. Ύστερα είναι το ζήτημα της τοπικής κοινωνίας. Αυτό ήταν επίσης μια μεγάλη πρόκληση, ειδικά στην αρχή. Εγώ ξεκίνησα το 2017, δηλαδή όταν ήταν πολύ αυξημένες οι προσφυγικές ροές. Είναι δύσκολο να αποδεχτείς κάτι καινούριο που έρχεται στον τόπο σου. Αλλάζουν οι ισορροπίες, ειδικά σε μια μικρή κοινωνία, όπως αυτή του νησιού. Δεν θες αυτή την αναστάτωση. Σιγά-σιγά όμως γίνεσαι μέρος της κοινωνίας αυτής. Με πολλές δράσεις, εκδηλώσεις.. Όταν η κοινωνία δείξει ανεκτικότητα, μόνο κέρδος έχει. Και η Χίος νομίζω κέρδισε, κυρίως σε οικονομικό επίπεδο. Η διαφορά με το 2017 – 2018 είναι τεράστια. Καταρχάς το νησί έχει αδειάσει. Στο camp τότε υπήρχε χιλιάδες κόσμος, τώρα είναι μερικές εκατοντάδες άνθρωποι. Είναι πιο ελεγχόμενη, πιο πλαισιωμένη η κατάσταση.
Με τα χρόνια, άλλαξαν οι ανάγκες, ο πληθυσμός, οι ηλικίες, το φύλο. Εμείς για παράδειγμα φιλοξενούσαμε μόνο αγόρια. Μετά άρχισαν να έρχονται και κορίτσια. Δεν ήταν τόσο δύσκολο στη διαχείριση όσο ίσως ακούγεται. Σίγουρα μια μεικτή δομή έχει περισσότερες προκλήσεις, ξεκινώντας από το χωροταξικό, ότι χρειάζεσαι για παράδειγμα διαφορετικές τουαλέτες για τα αγόρια και για τα κορίτσια, ή ότι δεν μπορείς να αλλάξεις εύκολα δωμάτια στα παιδιά αν αλλάξει ο πληθυσμός, μέχρι το ότι πρέπει να γίνονται ομάδες και να υπάρχει ισονομία και ισότητα. Σε εμάς, πιστεύω ότι βοήθησε πολύ το γεγονός ότι είχαμε ισότητα πληθυσμού, δηλαδή εξαρχής ήρθαν τέσσερα κορίτσια μαζί. Μια ακόμη πρόκληση είναι οι ηλικιακές διαφορές των παιδιών. Εμείς συγκεκριμένα φιλοξενούμε από βρέφη μέχρι νέους έως 18 ετών. Δεδομένου του χαρακτήρα της δομής, δηλαδή ότι είναι μεταβατική και βρίσκεται στα σύνορα, δεν υπάρχει δυνατότητα να αποκλείσεις παιδιά λόγω της ηλικίας τους. Οπότε δίνουμε ιδιαίτερο βάρος στο πώς θα συνυπάρξουν ειρηνικά τα παιδιά που βρίσκονται στην προεφηβία, με τους έφηβους. Εκεί είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες. Όχι με τα βρέφη – εκεί βγαίνει ένα γονεϊκό ένστικτο, φροντίζουν το μωρό αν το πρόσωπο αναφοράς (για παράδειγμα η μητέρα του) λείπει ή είναι απασχολημένη εκείνη τη στιγμή. Όσο μειώνεται ο αριθμός των αγοριών στη δομή, τόσο η επιθετικότητα κοπάζει, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλες δυσκολίες. Όπως παντού, όπου υπάρχουν παιδιά και έφηβοι, όχι κάτι διαφορετικό. Αν και είναι ανοιχτή η δομή, πάντα τη βλέπουν ως ένα πλαίσιο εγκλεισμού. Και αυτό γιατί; Γιατί προσπαθούμε να τους διδάξουμε κανόνες και όρια. Στα camps είχαν μάθει στην ανεξέλεγκτη και χωρίς πρόγραμμα ζωή. Εδώ μαθαίνουν τα όρια. Και αυτό δημιουργεί τριβές. Αυτό συμβαίνει γιατί πολλά παιδιά δεν έχουν μάθει να λειτουργούν με πρόγραμμα. Για παράδειγμα, υπάρχουν παιδιά που δεν είχαν πάει ποτέ σχολείο, οπότε τώρα δεν αντιλαμβάνονται την αναγκαιότητα του να παρακολουθήσουν για παράδειγμα όλα τα μαθήματα..»
Πώς πήρες την απόφαση να έρθεις στη Χίο και να εργαστείς στο πεδίο;
«Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη. Εκεί σπούδασα φιλολογία και ξεκίνησα να εργάζομαι ως εκπαιδευτικός στη δομή ασυνόδευτων παιδιών των Παιδικών Χωριών SOS. Παράλληλα τελούσα και χρέη φροντιστή. Ως εκπαιδευτικός ήρθα και στη δομή της ΜΕΤΑδρασης στη Χίο πριν πεντέμισι χρόνια. Ερχόμενος εδώ, είχα στο μυαλό μου ότι αυτή θα είναι μια επιλογή που θα μου άλλαζε τη ζωή: Αλλαγή τόπου κατοικίας και εργασία σε ένα περιβάλλον περισσότερο απαιτητικό – το προσφυγικό ωστόσο, δεν το είδα ποτέ ως ευκαιρία για εργασία. Ξεκινώντας τα μαθήματα ελληνικών στα παιδιά που φιλοξενούσε η δομή, ήρθα αντιμέτωπος με μία βασική δυσκολία: Να διδάξω την ελληνική γλώσσα σε παιδιά που δεν μιλούν την ίδια γλώσσα με εμένα. Έπρεπε να βρεθεί ένας κοινός τόπος. Και αυτός ήταν (και είναι) τα πολύ βασικά αγγλικά και η τεχνολογία: λάπτοπ, πολλές εικόνες, βοήθεια του αυτόματου μεταφραστή. Με αυτόν τον τρόπο, σιγά- σιγά χτίζουμε μια γέφυρα επικοινωνίας. Αυτό είναι το ταξίδι της εκπαίδευσης. Θέλει χρόνο, θέλει καθημερινή τριβή. Το να αναλάβω τον συντονισμό της δομής ήταν μια μεγάλη πρόκληση για μένα καθώς δεν είχα ανάλογη εμπειρία. Το γεγονός όμως ότι πίστεψαν στις ικανότητές μου και με πρότειναν για τη θέση αυτή και ότι από την αρχή έλαβα πολλή υποστήριξη από τους συναδέλφους μου, τόσο από τα κεντρικά και τις άλλες δύο δομές φιλοξενίας, όσο και από την προηγούμενη συντονίστρια αυτής της δομής, ήταν καθοριστικό για την απόφασή μου.»
Πώς είναι η ζωή σου ως υπεύθυνος της δομής;
«Σίγουρα δεν είναι από τις δουλειές που αποσυνδέεσαι από το εργασιακό περιβάλλον όταν σχολάσεις! Για παράδειγμα, είναι πολύ δύσκολο να κλείσεις το τηλέφωνο, ακόμη κι όταν είσαι σε άδεια. Εγώ προσωπικά, θέλω να ξέρω τί γίνεται στη δομή, όπου κι αν βρίσκομαι. Μπορώ να επιλέξω να μην απαντήσω ίσως σε κάποιο μήνυμα αν δεν είναι επείγον, αλλά αν πρέπει να παρέμβω θα το κάνω όπου κι αν είμαι. Έτσι έχω μάθει να δουλεύω. Και όταν δεν δουλεύω, έτσι έχω μάθει να ενεργώ. Στον ελεύθερο χρόνο μου έχω δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα το τένις, κατά τις οποίες, δεν μπορώ να είμαι με το κινητό. Οπότε θέλοντας και μη, έχω μια-δυο ώρες την ημέρα χωρίς επαφή με τη δομή. Βέβαια, αν δω το κινητό να χτυπάει συνέχεια, σημαίνει ότι κάτι σοβαρό έχει συμβεί, οπότε σταματώ ό,τι κάνω και απαντώ. Κατά τη γνώμη μου, είναι πολύ σημαντικές οι δραστηριότητες γιατί βάζεις τον εαυτό σου να κάνει κάτι που απαιτεί την παρουσία σου εκεί, είναι ένας τρόπος να αποσυμφοριστείς. Έτσι μπορείς πιο εύκολα να διαχειριστείς την καθημερινότητα.
Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου να κάνει άλλη δουλειά. Αρκετά συχνά, συνηθίζω να λέω ότι κάνουμε την καλύτερη δουλειά. Βλέπεις νέους ανθρώπους που μένουν για λίγο χρόνο εδώ και τους αλλάζεις τη ζωή. Έστω και λίγο. Είμαστε σαν το υπόστεγο μέσα στη βροχή. Εδώ είναι για όλους ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου δεν θα υπάρξει κάποια επίθεση, κάποια ρατσιστική συμπεριφορά.. Εδώ υπάρχουν ευκαιρίες. Μέχρι να φύγουν με οικογενειακή επανένωση, ή μέχρι να σταθούν στα πόδια τους, να βρουν μια δουλειά, ένα διαμέρισμα, είμαστε μαζί τους και τους βοηθάμε στο νέο ξεκίνημα. Τους συμβουλεύουμε, τους μαθαίνουμε τη ζωή.. Οπότε ναι, είναι η καλύτερη δουλειά αυτή, αρκεί να την αγαπάς. Δεν πιστεύω ότι θα έκανα εύκολα κάτι άλλο, να μπω για παράδειγμα σε μια τάξη όταν έχω δει τέτοιες περιπτώσεις παιδιών, με τέτοιο background. Αξιολογείς διαφορετικά τα πράγματα. Κάνεις μια άλλη ιεραρχία. Τι είναι πιο σημαντικό, πόσο δύσκολα μπορεί να είναι όσα εμείς θεωρούμε «βασικά» για ένα παιδί που δεν τα έχει καν γνωρίσει.. Αλλάζει όλο το αξιακό σου σύστημα. Μαθαίνεις να εκτιμάς αυτό που έχεις, και μαθαίνεις να σκέφτεσαι ότι πάντα τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι πολύ χειρότερα. Αυτό προσπαθούμε να το μάθουμε και στα παιδιά, γιατί πολλές φορές βυθίζονται στη θλίψη τους για όσα έχουν αφήσει πίσω, λόγω των τύψεων γιατί αυτοί γλίτωσαν και οι άλλοι όχι.. Μετά από τέτοιες δουλείες, θέτεις τα πάντα σε επαναξιολόγηση.»
Εργαζόμενος στο πεδίο, έχεις αντιμετωπίσει εχθρικό κλίμα;
«Πέρα από ελάχιστες περιπτώσεις, δεν έχουμε αντιμετωπίσει αντιπαλότητα, εχθρότητα από την τοπική κοινωνία. Ίσως γιατί φιλοξενούμε παιδιά. Κάποιες ρατσιστικές συμπεριφορές, ναι. Όπως για παράδειγμα στο νηπιαγωγείο που πήγαμε να γράψουμε ένα κοριτσάκι της δομής. Ή στο κουρείο «εμείς εδώ έχουμε πελάτες γιατρούς και δικηγόρους» μου είπε κάποια στιγμή ένας κουρέας που αρνήθηκε να κουρέψει κάποιο από τα παιδιά μας. Μια μέρα, ένας περαστικός μου είπε «εσείς τους φέρνετε εδώ» ενώ κάποιος άλλος, μια φορά, άρχισε να κλωτσάει το όχημα της οργάνωσης στο οποίο ήμουν μέσα. Ήταν ακριβώς πριν ξεσπάσει ο κορονοϊός, όταν έφτιαχναν το camp πάνω στο βουνό. Τότε βέβαια είχε ξεσπάσει ένα γενικότερο μίσος εναντίον των οργανώσεων. Αυτή κατάσταση όχι μόνο δεν με έκανε να ξανασκεφτώ τη θέση μου στο πεδίο, αλλά με πείσμωσε να συνεχίσω».
Τι προσαρμογές θα έκανες στο έργο αν ξεκινούσε τώρα και ποιες οι νέες ανάγκες του πεδίου;
«Καταρχάς θα έβαζα άλλες προϋποθέσεις σε ό,τι αφορά το κτήριο, και θα πρόσθετα περισσότερο προσωπικό, ώστε να καλύπτονται οι άδειες ή περίοδοι όπως τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και το καλοκαίρι. Εναλλακτικά, θα μείωνα τον αριθμό των ωφελούμενων. Θα πρόσθετα επίσης δεύτερη βραδινή βάρδια εξαρχής. Πάντα υπάρχει πιθανότητα να χρειαστεί να πάει ένα παιδί στο νοσοκομείο, ή να γίνει ένας σεισμός, οτιδήποτε.. δεν μπορεί να υπάρχει μόνο ένα άτομο στη βάρδια. Ούτε μπορεί να είναι πάντα ο συντονιστής ή ο οποιοσδήποτε on call. Σε μας, ξεκίνησε η δεύτερη βραδινή βάρδια από τη στιγμή που φιλοξενήσαμε τα βρέφη με τις μητέρες τους, το οποίο ήταν κάτι που δεν είχαμε ξαναζήσει.. Το σημαντικό πιστεύω είναι να έχεις ευελιξία και να προσαρμόζεσαι στις ανάγκες που δημιουργούνται κατά τη περίοδο του έργου. Έχουν αλλάξει τόσο πολύ τα γεωπολιτικά από τότε που παίρνεις μια χρηματοδότηση -στη συγκεκριμένη περίπτωση το 2019- μέχρι σήμερα, που είναι απαραίτητο να είσαι ευέλικτος. Γιατί υπάρχουν πράγματα και συνθήκες που δεν μπορείς να έχεις προβλέψει.
Αυτό που λείπει τώρα στο πεδίο, είναι διαμερίσματα για παιδιά που ενηλικιώνονται, δηλαδή για ηλικίες 18-21. Ήταν μεγάλο το σοκ για μένα όταν στην ίδια πλατφόρμα που έκανα τις παραπομπές για ηλικίες 18+ μου είπαν κάποια στιγμή, ότι βρέθηκε στεγαστική πρόταση για το τάδε παιδί.. Όταν τηλεφώνησα κατάλαβα ότι δεν πρόκειται για κάποιο διαμέρισμα αλλά για camp. Εκεί γκρεμίστηκαν όλα μέσα μου. Διότι στα camps πηγαίνουν οι μη αναγνωρισμένοι πρόσφυγες.. Έχεις δηλαδή ένα παιδί στη δομή, του έχεις μάθει όλη τη ζωή, να φτιάχνει το βιογραφικό του, να βρίσκει δουλειά, να μάθει να διαβάζει τις αποδείξεις και να πληρώνει τους λογαριασμούς του, να κάνει προγραμματισμό εσόδων-εξόδων, και του λες την ημέρα που ενηλικιώνεται «Χρόνια πολλά, μόλις έγινες 18 χρονών, αντίο και καλή τύχη».
Κλείνοντας, έχεις να μοιραστείς κάποιες καλές εμπειρίες, όπως για παράδειγμα ευκαιρίες ζύμωσης, ενέργειες δικτύωσης με την τοπική κοινωνία;
«Φυσικά! Όταν έρχονται στη δομή άνθρωποι, οι οποίοι απλά θέλουν να βοηθήσουν και δεν έχουν ιδιαίτερη γνώση του προσφυγικού, είναι πολύ όμορφο. Γιατί εμείς τους ενημερώνουμε, τους εξηγούμε τι ισχύει, όχι θεωρητικά, αλλά στην πράξη. Μας βλέπουν, μας γνωρίζουν και έτσι, δημιουργούμε γέφυρες. Αυτό γίνεται κυρίως τα Χριστούγεννα, που συμμετέχουμε στο χριστουγεννιάτικο χωριό, αλλά και σε άλλες εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα μια ημερίδα εκπαιδευτικών που έγινε πρόσφατα. Ήταν πραγματική ευκαιρία για τους ανθρώπους που δεν μας ήξεραν, να γνωρίσουν τι κάνουμε. Μια άλλη ομάδα ανθρώπων που είναι πολύ σημαντική για εμάς είναι οι ντόπιοι εθελοντές, δηλαδή αυτοί που έχουν τις δουλειές τους στη γειτονιά. Συνήθως είναι εκπαιδευτικοί ή άνθρωποι που ασχολούνται με καλλιτεχνικά ή έχουν μεράκι να φτιάχνουν για παράδειγμα κεριά ή αρώματα κι έρχονται στη δομή να διδάξουν τα παιδιά την τέχνη τους. Το πιο συγκινητικό βέβαια είναι όταν έρχονται να μας δουν παιδιά που έχουν φύγει από τη δομή. Ήρθε τις προάλλες ένα παιδί που είχε φύγει πριν τρία χρόνια για τη Σουηδία. Είδε ξανά το δωμάτιό του, τον κόσμο που τον φρόντιζε όταν είχε τις κρίσεις του και μου λέει «εσύ ήσουν εδώ για μένα». Αυτή είναι η καλύτερη ανταμοιβή. Και δεν θα τη βρεις πουθενά αλλού.»
Ο Βασίλης Λιλίτσογλου είναι Υπεύθυνος Μεταβατικής Δομής Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων της ΜΕΤΑδρασης στη Χίο από τον Μάιο του 2019.
Οι Μεταβατικές Δομές Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων της ΜΕΤΑδρασης στη Χίο και στη Σάμο χρηματοδοτούνται από τα EEA Grants, στο πλαίσιο του προγράμματος «Άσυλο και Μετανάστευση» (Αντιμετώπιση επειγουσών αναγκών για την υποδοχή και καταγραφή των αιτούντων άσυλο και για τη στέγαση ευάλωτων ομάδων). Το πρόγραμμα, ύψους 16,5 εκ. ευρώ, χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία (δωρήτριες χώρες του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, EEA Grants) 2014 – 2021, και φιλοδοξεί να συμβάλει στη διασφάλιση της νομικής προστασίας, στην υποστήριξη και φροντίδα για τους πιο ευάλωτους αιτούντες άσυλο, με έμφαση στα ασυνόδευτα παιδιά. Ο Διαχειριστής Επιχορήγησης για το Πρόγραμμα «Άσυλο και Μετανάστευση» στην Ελλάδα είναι η ΣΟΛ/Crowe σε συνεργασία με την HumanRights360. Περισσότερες πληροφορίες: www.asylumandmigration-eeagrants.gr
Υπεύθυνη επικοινωνίας: Ελένη Ζαχαροπούλου
M. (+30) 6974206873
E-mail: eleni.zacharopoulou@humanrights360.org
